Mikrobiom jelitowy to zbiór mikroorganizmów znajdujących się w jelitach człowieka. Każdy z nas ma unikalny skład mikrobiomu, który zmienia się w ciągu życia w zależności od wieku, diety czy stosowania antybiotyków. Mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w zachowaniu zdrowia i prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zaburzenia równowagi między korzystnymi i chorobotwórczymi bakteriami w jelitach są przyczyną różnych chorób, a nawet zaburzeń psychiatrycznych i neurologicznych.

Mikrobiom jelitowy znany również jako mikrobiota lub mikroflora może obejmować nawet 1500 różnych gatunków bakterii, wirusów i grzybów. O jego składzie decyduje nie tylko wiek, dieta czy stosowanie antybiotyków, ale również takie czynniki, jak typ porodu (siłami natury lub przez cesarskie cięcie), środowisko życia, kontakt ze zwierzętami, poziom stresu, ilość i jakość snu, stosowanie używek, ilość ruchu czy przebyte choroby.

Rola mikroorganizmów w ciele człowieka

Bakterie, grzyby i wirusy znajdują się niemal wszędzie, np. na skórze, w jamie ustnej, w układzie rozrodczym, ale najwięcej jest ich w przewodzie pokarmowym. W mikroflorze jelitowej dominują bakterie należące do pięciu typów: Firmicutes, Bacteroidetes, Actinobacteria, Proteobacteria oraz Verrucomicrobia. Masa mikrobiomu wynosi ok. 2 kg, przy czym liczebność komórek dziesięciokrotnie przewyższa ilość komórek występujących w organizmie człowieka.

Mikroflora chroni organizm przed namnażaniem się szkodliwych patogenów, bierze czynny udział w trawieniu różnych składników odżywczych, ma kluczowy wkład w produkcję wielu substancji bioaktywnych, w tym witaminy K, witamin z grupy B, kwasu foliowego oraz dba o prawidłowy stan skóry czy paznokci. Drobnoustroje regulują pracę układu odpornościowego, chronią przed patogenami i toksynami oraz poprawiają przyswajalność elektrolitów i minerałów.

Mikroflora a układ odpornościowy

Zaburzenia mikrobiomu mogą prowadzić do dysbiozy, czyli zachwiania równowagi mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym. Najczęstszą przyczyną dysbiozy jest antybiotykoterapia, która zmniejsza liczebność bakterii jelitowych, zmienia skład mikroflory i ogranicza jej różnorodność gatunkową. Nawet krótkotrwałe stosowanie antybiotyków może wywołać dysbiozę, a regeneracja flory bakteryjnej może zająć od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Wśród pozostałych przyczyn dysbiozy wymienia się niewłaściwą dietę ze zbyt małą ilością błonnika i nadmiernym spożywaniem produktów przetworzonych, przewlekły stres, operacje i zabiegi chirurgiczne oraz zanieczyszczenie środowiska.

Mikrobiom a choroby przewlekłe

Bakterie jelitowe stymulują komórki odpornościowe, co jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. Nieleczona, długotrwała dysbioza jelitowa może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych. Jej konsekwencją są zaburzenia układu pokarmowego, w tym choroba wrzodowa, a także wyższe ryzyko rozwoju chorób alergicznych, w tym atopowego zapalenia skóry i astmy.

Dysbioza może również skutkować obniżoną odpornością i wynikającymi z niej częstymi infekcjami oraz zwiększonym ryzykiem chorób autoimmunologicznych, takich jak choroba Hashimoto, celiakia, stwardnienie rozsiane oraz reumatoidalne zapalenie stawów.

Czy mikrobiom może wpływać na psychikę? Według badań klinicznych, zaburzenia równowagi między korzystnymi i chorobotwórczymi bakteriami w jelitach są przyczyną różnych chorób, a nawet zaburzeń psychiatrycznych i neurologicznych, takich jak schizofrenia, depresja, choroba Alzheimera oraz spektrum autyzmu.

Jak dieta wpływa na mikrobiom?

Aby cieszyć się zdrowiem i dobrym samopoczuciem, warto zwrócić szczególną uwagę na to, jakie pokarmy spożywamy na co dzień. Kluczem do zdrowych jelit jest zróżnicowana dieta bazująca na naturalnych mikro- i makroelementach bez sztucznych wspomagaczy i konserwantów.

Zdrowie naszych jelit wspomagają takie produkty, jak dobrej jakości oliwa dodawana do dań i sałatek, surowe owoce i warzywa, przyprawy z właściwościami przeciwzapalnymi (kurkuma, imbir, żeń-szeń, cynamon gałka muszkatołowa), ryby, olej lniany, orzechy włoskie, wołowina czy kapusta kiszona i sok z kiszonek.

Wpływ antybiotyków na mikrobiom

Antybiotyki to leki stosowane w leczeniu lub zapobieganiu poważnym infekcjom bakteryjnym. Ich siła polega na zabijaniu bakterii oraz powstrzymaniu ich przed dalszym namnażaniem się. Ale antybiotyki mają również działanie uboczne, gdyż eliminują wszystkie bakterie endogenne, zarówno szkodliwe, jak i pożyteczne. Powoduje to zachwianie równowagi i zmniejsza różnorodność mikrobioty jelitowej.

Odporność organizmu mogą wspierać bakterie probiotyczne, żywe mikroorganizmy wprowadzane w celu poprawy składu mikrobioty przez produkcję kwasów organicznych i stymulację komórek odpornościowych. Suplementacja probiotyków ma na celu przywrócenie równowagi mikrobioty jelitowej, co oddziałuje korzystnie na cały organizm.

Przyszłość terapii opartych na mikrobiomie

Równowaga mikrobioty jelitowej zapewnia właściwe funkcjonowanie bariery jelitowej i lepsze wchłanianie składników mineralnych (wapń, magnez, potas, sód). Najlepsze probiotyki to takie, które uwzględniają nasz stan zdrowia wraz z występującymi objawami, a także stan mikrobioty jelitowej. Najlepiej więc udać się do laboratorium, aby wykonać badanie na  mikrobiotę jelit.

Bakterie probiotyczne są coraz częściej wykorzystywane w terapii i profilaktyce różnych schorzeń, przyczyniając się do poprawy ogólnego stanu zdrowia człowieka. Zdaniem naukowców, w przyszłości możliwe będzie opracowanie spersonalizowanych terapii probiotycznych, dostosowanych do indywidualnego składu bakterii jelitowych pacjenta, co może zrewolucjonizować sposób leczenia wielu chorób.